Spørsmål og svar: nynorsk og bokmål

Nynorsk er eitt av dei to norske skriftspråka. Det andre er bokmål. Nynorsk blir brukt av omtrent ti prosent av dei som skriv norsk i Noreg.

Det nynorske skriftspråket blei utforma på 1800-talet av språkforskaren Ivar Aasen på grunnlag av dei norske dialektane. Namnet nynorsk blei vedteke i 1929. Fram til det året blei språket kalla landsmål. (Kilde: Store norske leksikon)

Bokmål er ett av de to norske skriftspråkene. Det andre er nynorsk. Bokmål blir brukt av rundt 90 prosent av dem som skriver norsk i Norge.

Bokmål utviklet seg fra dansk gjennom en gradvis fornorsking på 1800- og 1900-tallet. Navnet bokmål ble vedtatt i 1929. Fram til da ble språket kalt dansk, dansknorsk og riksmål. (Kilde: Store norske leksikon)

Nynorsk blir brukt av omtrent ti prosent av dem som skriver norsk i Norge, altså ca. 500 000 mennesker.

På nettstaden til Språkrådet kan du lese om bakgrunnen for språksituasjonen i Noreg.
Meir om nynorsk
Meir om bokmål

Det bestemte Stortinget ved et vedtak 12. mai 1885. Vedtaket førte til at landsmål (seinere kalt nynorsk) ble et offisielt skriftspråk i Norge. 

Det vil seie at nynorsk og bokmål har den same retten til respekt og toleranse, og at begge skal haldast i hevd. Nynorsk som mindretalsspråk skal kunne brukast i heile landet og på alle saksfelt, ikkje berre i det offentlege.

I språklova er nemninga skriftspråk vald i staden for målform for å gjere det tydelegare at både bokmål og nynorsk nettopp er fullverdige og sjølvstendige norske skriftspråk.

Ordet målform kan framleis brukast, og ein treng ikkje å skifte til ordet språk i alle samansetjingar med mål-. For eksempel tilrår ikkje Språkrådet termane hovudspråk og sidespråk som erstatning for hovudmål og sidemål. Der det er mogleg, bør utdanningssektoren bruke nynorsk og bokmål.

Språkloven skal fremme likestilling mellom bokmål og nynorsk. Offentlige organ har et særlig ansvar for å fremme nynorsk, som er det minst brukte skriftspråket.

Les mer
Bakgrunnen for skriftspråksituasjonen i Norge

Det gjelder ulike regler for ulike organ. Noen regler er felles for alle offentlige organ. Noen gjelder bare for statsorgan (sentrale eller regionale), noen gjelder for fylkeskommunale organ.

Regler for statsorgan 
Regler for fylkeskommunale organ 

Det overordnede målet med språkloven er å styrke norsk språk. Da må offentlige organ bruke norsk – både bokmål og nynorsk.

Plikten til å bruke, utvikle og styrke bokmål og nynorsk innebærer

• at offentlige organ skal bruke bokmål og nynorsk som hovedspråk i sin sektor (se paragrafene 12 til 18)
• at offentlige organ skal bruke et klart og korrekt språk (se paragraf 9 og 10)
• at offentlige organ skal sørge for at norske fagord og faguttrykk blir utviklet, oppdatert og gjort tilgjengelige

Nynorsk er et mindretallsspråk. Derfor trengs det særskilte tiltak som kan sikre reell likestilling mellom nynorsk og flertallspråket bokmål.

Plikten til å fremme det minst brukte skriftspråket innebærer blant annet at offentlige organ skal vurdere situasjonen for nynorsk spesielt når de for eksempel utarbeider regelverk som kan få konsekvenser for innbyggernes tilgang til nynorsk, eller for fordelingen mellom bokmål og nynorsk på et gitt område.

Eit språkvedtak er eit vedtak frå ein kommune eller ein fylkeskommune om kva for skriftspråk statsorgan skal bruke i all skriftleg kommunikasjon med dei. Kommunen eller fylkeskommunen kan gjere vedtak om at det skal brukast berre nynorsk eller berre bokmål, eller at kommunen eller fylkeskommunen skal vere språkleg nøytral. Det er berre kommunestyre og fylkesting som kan gjere språkvedtak. 

Ei oppdatert liste over språkvedtak (nynorsk, bokmål eller nøytralt) står i språkvedtaksforskrifta.

Merk: Eit språkvedtak er ikkje det same som eit vedtak om administrasjonsspråk.

Berre kommunestyre og fylkesting kan gjere språkvedtak.

Nye språkvedtak må gjerast når kommunar eller fylke skal slåast saman eller løysast opp

Nye språkvedtak kan gjerast dersom eit fylkesting eller kommunestyre meiner det er grunn til det.

Det er eit vedtak om kva språk kommunane og fylkeskommunane skal bruke internt hos seg og i kommunikasjon med innbyggjarane sine.

Det er eit vedtak etter opplæringslova om kva språk som skal vere opplæringsspråk i (ein eller fleire) skolar i ein kommune.

Eit fleirtalsspråk (i språklova) er det norske skriftspråket (bokmål eller nynorsk) som over halvparten av kommunane i ein tenestekrins gjer språkvedtak om. Ein tenestekrins er eit geografisk område som eit statsorgan yter tenester til. 

Ein tenestekrins er eit geografisk område som eit statsorgan yter tenester til.

Statsorgan har plikt til å følge reglane om bruk av nynorsk og bokmål. Dersom eit statsorgan bryt desse reglane, påpeikar Språkrådet regelbrotet overfor statsorganet og det departementet organet ligg under, og følger også opp med råd og rettleiing til statsorganet.

Statsorgana skal sende inn opplysningar slik at det lèt seg gjere å følge opp den språkpolitikken Stortinget har vedteke. 

For å kunne føre tilsyn med korleis statsorgana etterlever reglane i språklova, treng Språkrådet informasjon frå statsorgana.

Når Språkrådet ber om det, skal statsorgan gje opplysningar om bruk av nynorsk og bokmål og fordeling mellom nynorsk og bokmål i allment tilgjengelege dokument. 

Jeg bor i en nynorskkommune, men er bokmålsbruker. Har jeg krav på svar på bokmål fra kommunen?

Svar: Nei, kommunen har ikke plikt til å svare deg på bokmål.

Eg bur i ein bokmålskommune, men skriv sjølv nynorsk. Skal kommunen svare meg på nynorsk når eg skriv til dei på nynorsk?

Svar: Nei, kommunen har ikkje plikt til å svare deg på nynorsk.